E-Commerce – Co to jest? Czym jest e-handel?

Pojęcie e-commerce wywodzi się od angielskiego słowa „electronic commerce”, co w tłumaczeniu na język polski oznacza handel elektroniczny, w skrócie e-handel. Wszystkie te terminy są tożsame i stosowane są przemiennie w języku polskim. Pomimo, że Słownik języka polskiego PWN definiuje ecommerce jako „handel za pośrednictwem Internetu”, to pierwotnie pojęcie to utożsamiane było handlem wykorzystującym elektroniczne środki, wspomagających proces zakupu i sprzedaży. Do elektronicznych środków zaliczano wówczas: telefon, faks, telewizję, a także Internet. Dzięki dynamicznemu i nieustannemu rozwojowi ostatniego z mediów, e-commerce utożsamiany jest obecnie głównie ze sprzedażą w Internecie. W świecie wirtualnym zachodzić mogą bowiem wszelkie niezbędne elementy towarzyszące zawieraniu transakcji handlowej, czyli zarówno reklama, sprzedaż, a także i płatność.

Znacznie bardziej rozległa jest definicja e-handlu według Organizacji Współpracy Gospodarczej w Rozwoju. Organizacja postrzega transakcje e-commerce jako: „sprzedaż lub zakup dóbr lub usług przeprowadzona za pośrednictwem sieci komputerowych, przy użyciu metod wyspecyfikowanych i zaprojektowanych do celów odbierania i składania zamówień. Dobra lub usługi są dostarczone za pomocą tychże metod, natomiast płatność i dostawa nie muszą odbywać się online. Uczestnikami transakcji e-commerce mogą być przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, osoby fizyczne, rządy państw, a także organizacje publiczne lub prywatne.

Za transakcje e-commerce uznawane są zamówienia składane przez Internet, extranet lub elektroniczne systemy wymiany danych. Typ transakcji definiuje metoda składania zamówienia. Za transakcje e-commerce nieuznawane są zamówienia składane przez telefon faks lub pocztę tradycyjną”. Definicja ta w szczegółowy sposób przybliża pojęcie e-handlu, zachodzący rodzaj transakcji, wskazuje na podmioty uczestniczące w transakcjach handlowych oraz sam sposób zawierania tych transakcji. Definicja ta zawęża pojęcie e-commerce jedynie do zawierania umów o charakterze handlowym jedynie przez Internet, wyklucza natomiast dochodzenia do transakcji na przykład przez telefon, tak jak pierwotnie przyjmowana. Co więcej e-handel obejmuje także te transakcje, w których są dokonywane online, a płatności oraz dostawa odbywają się już poza światem wirtualnym. Istnieje wiele różnych definicji e-commerce, które budowane są przez różnego rodzaju źródła, bądź instytucje. Charakter tych definicji w dużej mierze zależy jednak od kontekstu ich zastosowania. 

Z e-handlu korzysta coraz szersze grono podmiotów funkcjonujących na rynku. W związku tym, dzieląc e-commerce pod względem podmiotów zawierających transakcje, wyodrębnić można 3 typy e-commerce, które uważane są za podstawowe, a przedstawione zostały poniżej.

• B2B (Business-to-Business)– będący postrzegany jako wymiana produktów, informacji bądź usług pomiędzy przynajmniej dwoma przedsiębiorstwami,
• B2C (Business-to-Consumers) – handel elektroniczny, gdzie sprzedawcą jest przedsiębiorstwo, a zakupu dokonuje osoba fizyczna,
• B2G (Business-to-Government)– w tym modelu dochodzi do zawarcia transakcji pomiędzy przedsiębiorstwem a sektorem publicznym. Wówczas Internet wykorzystywany jest do przeprowadzania ustawowych procedur, jak na przykład w przypadku zamówień publicznych.

Dodatkowo wyodrębnić można także inne typy e-handlu przedstawione poniżej.

• B2A (Business-to-Administration)– handel elektroniczny pomiędzy przedsiębiorstwem a administracją rządową,
• C2B (Consumer-to-Business) – w modelu tym to konsument zgłasza w Internecie zapotrzebowanie na dany produkt z preferowaną przez niego ceną, a przedsiębiorca, który jest zainteresowany tą ofertą może ją zaakceptować,
• C2C (Consumer-to-Consumer)– w tym systemie to osoby fizyczne sprzedają sobie nawzajem dane produkt, choć technicznie operatorem bądź dostawcą serwisu handlowego jest dana firma,
• C2A (Consumer-to-Administration)– transakcje zawierane są pomiędzy konsumentami a administracją rządową

Ponadto bazując na relacji państwa z obywatelem wyróżnia się następujące odmiany e-commerce, które zostały przedstawione poniżej.

• G2C (Government-to-Citizens)– dzięki temu modelowi możliwe jest usprawnienie przekazywania informacji rządowych do obywatelu, co dzieje się wykorzystując technologię e-commerce,
• C2G (Consumer-to-Government) – stronami transakcji są konsument oraz rząd. Model ten stosowany może być na przykład w celu elektronicznego płacenia podatków.

Zobrazowanie mechanizmu zachodzących relacji w zależności od typu e-commerce zostało zaprezentowane na poniższym rysunku.

Czym jest e-commerce?

Pomimo, że technologia, która pozwalała na przesyłanie dokumentów pomiędzy firmami, na przykład umów bądź faktur, pojawiła się już w 1970 roku, to za same zakupy elektroniczne zostały wynalezione dopiero w 1979 roku przez Brytyjczyka Michaela Aldricha.Lata 80. był to czas, kiedy firmy dokonywały realizacji wzajemnych zleceń za pomocą elektronicznej wymiany danych (EDI). Wówczas to połączone ze sobą serwery obu firm przekazywały sobie nawzajem dane. Te z pozoru banalne rozwiązanie, pozwoliło na wyeliminowanie faksu lub telefonu z procesu wymiany danych. W latach 80. handel elektroniczny był szeroko wykorzystywany przez takie firmy jak Ford, General Motors czy Nissan.

Zdecydowanie przełomowym rokiem dla e-handlu był rok 1992, kiedy to rząd Stanów Zjednoczonych zniósł ustawowy zakaz użytkowania Internetu do celów komercyjnych. Już w 1994 roku zaczęły powstawać pierwsze sklepy internetowe. Początkowo funkcjonowały całkiem inaczej niż dzisiejsze e-sklepy, bowiem zapotrzebowanie na towar składało się telefonicznie, a zamówienie należało potwierdzić e-mailowo. Symbolicznym wydarzeniem w branży e-commerce był fakt, kiedy to Pizza Hut zaczęła oferować swoim klientom możliwość zamówienia posiłków za pomocą specjalnie stworzonej strony internetowej. Wydarzenie to dało początek rozwojowi coraz to nowych sklepów internetowych. Określenie e-commerce zostało na stałe wprowadzone do języka branżowego w 1995 roku przez firmę IBM. W skali ogólnoświatowej ecommerce rozpowszechnił się znacznie w 2000 roku i to właśnie od tego roku coraz więcej spółek, zarówno europejskich, jak także amerykański, zaczęły także prezentować asortyment swoich produktów bądź usług w Internecie.

W Polsce początki e-commerce sięgają roku 1997, kiedy to powstał pierwszy sklep internetowy założony przez firmę Terent. Sklep ten, wzorowany na zagranicznym portalu Amazon.com, szybko zakończył swoją działalność. W kolejnych latach powstawały następne sklepy internetowe – w 1999 roku sklep Merlin.pl, a następnie Empik.pl. Wraz z końcem lat 90. i na początku nowego tysiąclecia powstawać zaczęły w Internecie pierwsze markety oferujące artykuły spożywcze, bazy firm, czy też portale aukcyjne.

Rok 1999 był także o tyle istotny dla polskiego e-commerce, bowiem w tym roku poznańska firma stworzyła portal aukcyjny Allegro, będący do dziś najpopularniejszym tego typu serwisem B2C i C2C w kraju. Lata 2000-2009 nazywane są złotymi latami polskiego Internetu, bowiem to właśnie wtedy nastąpił dynamiczny rozwój sieci online w Polsce. W listopadzie 2009 roku odbyło się pierwsze spotkanie zorganizowane specjalnie dla praktyków ecommerce. Dwa lata później zorganizowano pierwsze targi z branży e-handlu. W roku 2012 rozdano pierwsze nagrody przyznawane dla podmiotów działających na rynku e-commerce. Obecnie branża handlu elektronicznego cechuje się nieustannym rozwojem i swoimi działaniami dociera do coraz to szerszego grona odbiorców.

Charakterystyka rynku e-commerce

Według badań ekspertów wartość transakcji, które zaszły tylko w sektorze B2C, już w 2012 roku wyznaczono na poziomie ponad 1 bln USD. Natomiast już na 2015 rok, szacowano przekroczenie wartości 2 bln USD. W roku 2014 całkowity udział branży B2C e-biznesu w globalnym PKB stanowił 1,53%, z czego największy udział dotyczy krajów takich jak: Brazylia, Rosja, Indie, Chiny i RPA oraz państw z Azji i Pacyfiku. W skali globalnej rynek e-commerce rośnie w tempie 20% rocznie. Dane liczbowe, w najlepszy sposób ukazują dynamikę rozwoju branży e-commerce.

Polska, tuż obok innych państw europejskich, takich jak: Wielka Brytania, Francja, Niemcy i Czechy, dysponuje jednym z największych europejskich rynków e-biznesu. Co więcej charakteryzuje się ona najwyższym tempem rozwoju na tle innych państw Europy. Najbardziej optymistyczne prognozy wskazują, że branża e-commerce w kraju rośnie około 30% rokrocznie. Według raportu opublikowanego przez Bisnode w styczniu 2017 roku, wartość sektora e-commerce w Polsce przyjmuje wartość pomiędzy 36 mld a 40 mld zł. Raport opublikowany przez europejskiego lidera w dostarczaniu danych i analiz Bisnode wskazuje, że obecnie na polskim rynku działa ponad 20 tysięcy sklepów internetowych, co w porównaniu z rokiem 2006, gdzie liczba ta wynosiła 2,8 tys. jest znacznym wzrostem. Właśnie w latach 2006-2011 odnotowano największy przyrost nowych sklepów online.

Niskie bariery wejścia na rynek e-commerce powodują znaczną atrakcyjność i wzrost zainteresowania przedsiębiorców tym kanałem sprzedaży, bowiem już do początku prowadzenia e-biznesu można sukcesywnie konkurować z wielkimi graczami. Co roku przedsiębiorcy rejestrują około 6-8 tys. nowych e-sklepów, jednakże ponad 80% nowo powstałych sklepów nie utrzymuje się na rynku dłużej niż 2 lata. Pomimo tego zjawiska, jeśli taka tendencja wzrostowa nadal się utrzyma, to szacuje się, że za 5 lat w Polsce funkcjonować może łącznie około 25-30 tys. sklepów online. Tak dynamiczny wzrost nie zależy jedynie od światowych trendów i dyktatu technologii. Największym motorem napędowym tej branży jest bowiem efektywność tego rodzaju sprzedaży. Nawet duża konkurencja, a także niskie marże e-sklepów pozwalają osiągnąć większości przedsiębiorcom dodatnie wyniki finansowe.

Analitycy z Forrester Research opracowali model rozwoju e-handlu, który zbudowany jest z 4 etapów. Poniższa tabela przedstawia etapy rozwoju oraz ich charakterystykę.

Etapy modelowego rozwoju e-handlu

Etap	Opis
Etap I	Użytkownicy korzystają z Internetu głównie dla rozrywki, bądź do pracy. Dominuje wszechobecny brak zaufania do przeprowadzania transakcji online. Internauci czas przy komputerze spędzają głównie na portalach społecznościowych oraz e-mailach.
Etap II	Użytkownicy nabierają zaufania do internetowych usług bankowych, rezerwują hotele online lub dokonują mało ryzykownych transakcji, głównie na portalach zaufanych instytucji.
Etap III	Internauci wykorzystują Internet do szukania potrzebnych informacji, a także do zakupu niskocennych dóbr osobistych, takich jak na przykład książki. Kluczowym motywatorem do wyboru zakupów online jest przede wszystkim cena.
Etap IV	Internauci robią zakupy internetowe głównie z powodu ich wygody. Rynek dysponuje bowiem odpowiednimi narzędziami sprawiającymi, że dokonywanie zakupów przez Internet staje się przyjemne.

Obecnie polski rynek e-biznesu znajduje się w trzeciej fazie rozwoju, jednakże tylko krok dzieli rynek krajowy od wejścia w ostatni, najwyższy poziom rozwoju e-commerce. Trzeci etap modelu rozwoju jest kształtowany za pomocą towarów łatwo porównywalnych, to najważniejszym czynnikiem gwarantującym dokonanie transakcji staje się cena danego produktu. Na polskim rynku prowadzona jest bowiem ciągła wojna cenowa, gdzie e-biznesy prześcigają się w redukowaniu swojej marży w celu zdobycia klientów. Jeśli tendencja wśród klientów przywiązywania największej wagi do ceny, zostanie odwrócona na rzecz wygody zakupów online, mówić będzie można o wejściu polskiego rynku e-biznesu w ostatni, czwarty etap rozwoju.

Ciągle niski poziom nasycenia rynku e-biznesu w Polsce powoduje wysokie zainteresowanie tym rynkiem przez podmioty zagraniczne. Co więcej, rynek znajdujący się w fazie wzrostowej jest niezwykle atrakcyjnym także dla podmiotów krajowych, które to nie wykazują z tego powodu znacznego zainteresowania ekspansją na rynki zagraniczne w tej branży. Eksperci prognozują jednak, że w ciągu kilku kolejnych lat trend ten może ulec zmianie, bowiem w związku z licznymi ułatwieniami w handlu, a także z możliwością korzystania z Funduszy Unii Europejskiej, polskie podmioty mogą coraz częściej decydować się także na ekspansję zagraniczną swojego biznesu. Poniższy wykres przedstawia liczbę sklepów internetowych w Polsce.

Liczba sklepów w internetowych w Polsce

Polskim rynkiem e-commerce dominują głównie mali retailerzy. Z badań wynika, że 90% sklepów internetowych prowadzonych jest przez małych i średnich przedsiębiorców, którzy działają jako firmy jednoosobowe. Większość prowadzonych e-biznesów skupia swoją działalność na handlu. Mniejsza ilość podmiotów prowadzi handlowo-usługową, a jeszcze mniejszy odsetek przedsiębiorstw to firmy handlowo-usługowo-produkcyjne. Do najpopularniejszych branż sklepów internetowych zalicza się branżę odzieżową oraz branżę zajmującą się domem i ogrodem.

Poniższy rysunek przedstawia charakterystykę klienta zawierającego transakcje na polskim rynku e-commerce według raportu przygotowanego w 2016 roku przez Bisnode. Z raportu wynika, że najczęściej osobą dokonującą zakupy online jest kobieta, z średnim wykształceniem, zamieszkująca w mieście średniej wielkości. W najmniejszym stopniu z zakupów internetowych korzystają natomiast mężczyźni, powyżej 50 roku życia, mający wykształcenie niższe oraz mieszkający na wsi.

Charakterystyka klienta na rynku e-commerce w Polsce

Według Bisnode 2016 najczęściej kupowanym asortymentem w Internecie jest odzież oraz książki i płyty. Ponadto klienci wybierają zwykle usługi firm kurierskich jako formę dostawy. Jak wspomniano w poprzedniej części pracy na rynku funkcjonuje około 20 tys. sklepów internetowych, a klienci zwykle decydują się na zakupy w konkretnym sklepie zwracając uwagę na jego wiarygodność, szybko zwrot czy formę płatności. Dane te zostały przedstawione na poniższych rysunkach.

Perspektywy dalszego rozwoju e-commerce

Za silnik napędowy ciągłego wzrostu rynku e-handlu w Polsce uważa się coraz to nowych kupujących. Z badań przeprowadzonych przez Gemiusa wynika, że ponad połowa polskich internautów kupuje online, a co więcej postrzega ten kanał sprzedaży za znacznie tańszy oraz wygodniejszy aniżeli kanał tradycyjnej sprzedaży. Eksperci przewidują, że w kolejnych latach dalszy rozwój rynku e-commerce w kraju spowodowany będzie przede wszystkim przez:

• napływ nowych e-kupujących, którzy szukają na rynku wirtualnym tańszych produktów oraz ciągle przełamują barierę zaufania do e-zakupów,
• kupujących, którym zależy na wygodzie zakupów,
• nowe wielkie podmioty, zwłaszcza takich jak międzynarodowe sieci sprzedażowe,
• powstawanie nowych modeli handlowych.

Internauci poddani badaniu firmy Gemius deklarują, że do częstszego kupowania w Internecie zachęca ich głównie: niski koszt dostawy oraz korzystniejsza cena samego towaru niż w sklepie stacjonarnym oraz zniżki oferowane online. Za najczęściej pojawiające się problemy konsumenci uznają zaś: długi czas oczekiwania na zamówienie, a także niezgodność towarów z wyobrażeniami klienta.

Wszystkie wyżej wymienione motywy determinujące wzrost branży ecommerce w Polsce spowodują, że w najbliższych latach rynek ten będzie umacniał swoją pozycję, choć dynamika jego wzrostu będzie się zmniejszać. Analizy ekspertów przewidują, że począwszy od roku 2020 udział branży e-biznesu w handlu detalicznych stanowić będzie nawet 10%. Za sprawą wzrostu znaczenia większych podmiotów, a także ich siły nastąpi stopniowa konsolidacja tego rynku, a przewagi dużych graczy znacznie się umocni. Jednakże taka sytuacja nie oznacza, że mniejsze podmioty nie będą miały szans na przetrwanie.

Swoje miejsce w branży nadal znajdą małe sklepy internetowe mające w swojej ofercie niszowe produkty, wyróżniające się konkurencyjnym podejściem do klienta czy też oferujące niskie ceny. Już dziś obserwować można zmianę dotyczącą zachowań, jak i zwyczajów konsumentów, która powoduje, że zakupy online wybierane są coraz chętniej przez klientów, ze względu na wygodę czy szerszy asortyment. Z badań wynika, że konsumenci coraz mniejszą wagę przykładają do niskiej ceny towarów. Duże sklepy internetowe oraz podmioty, prowadzące zarówno sprzedaż w sklepach stacjonarnych, jak i online, przyczynią się do wzrostu zaufania konsumentów do e-zakupów, za sprawą kampanii reklamowych oraz ich marki, która będzie potwierdzeniem bezpieczeństwa zakupów online. 

W przyszłości większe znaczenie zyskają także transakcje kupna-sprzedaży przeprowadzane za pomocą smartfonów, bowiem te urządzenia na przestrzeni lat stają się coraz bardziej nieodzowną częścią życia każdego człowieka. Transakcje przeprowadzane na tabletach mają mniejszy udział niż te ze smartfonów, co potwierdza fakt, że to nie wielkość ekranu ma największe znaczenie, ale wygoda oraz dostępność. Według danych z 2015 roku udział ruchu w e-sklepach generowanego przez telefony komórkowe stanowi ponad 8% w kraju i w kolejnych latach szacowany jest jego znaczny wzrost. Dodatkowo strony internetowe przyjazne urządzeniom mobilnym są przyjaźnie postrzegane przez Google pod kątem na przykład pozycjonowania, co przekłada się na znaczny wzrost responsywnych witryn internetowych.

Przyszłość rynku na e-commerce zapowiada także zacieranie się granic pomiędzy handlem online a handlem offline. Zjawisko cross-chanelling zostanie coraz bardziej rozpowszechnione, bowiem przedsiębiorcy nie będą już kategoryzować klientów, na tych stacjonarnych oraz tych internetowych, ale zaczną traktować ich jako jeden rodzajów klientów, co znacznie przyczyni się do zmiany podejścia do prowadzenia biznesu. Dodatkowo zapowiada się także wzrost znaczenia jakości oferowanych usług czy też budowanie pozytywnych relacji z klientami. Sklepy internetowe powoli stawać się będą nie tylko miejscem dokonywania transakcji, ale będą swojego rodzaju miejscem porad bądź inspiracji.

Obecnie to możliwość zaoferowania niskiej ceny jest motorem napędowym rynku ecommerce, w przyszłości zaś wzrośnie natomiast znaczenie obsługi klienta, czyli większa uwaga powinna być wówczas przykładana do terminu i metody dostawy, szybkości reakcji na zapytanie klienta bądź możliwości zwrotu towaru bez ponoszenia dodatkowych opłat. Przyszłość branży e-commerce rysuje się pod znakiem szeroko rozumianej innowacyjności, bowiem to nowe rozwiązania dotyczące prezentacji produktów, czy też lepsze dopasowanie marketingu internetowego przyczynią się do coraz to większego wzrostu popularności tego kanału sprzedaży.

Sukcesywne zwiększenia dostępu do Internetu wśród gospodarstw domowych to najbardziej istotny czynnik wpływający na zwiększanie zainteresowania zakupami online. Już na początku 2014 roku szacowano, że liczba użytkowników korzystających z Internetu w urządzeniach przenośnych w skali globalnej przerośnie liczbę osób, które korzystają z Internetu stacjonarnego. Optymistyczne prognozy wskazujące na ciągły przyrost użytkowników z dostępem do globalnej sieci pozwalają wysnuć wnioski, że branża e-commerce ciągle może się rozwijać za sprawą pojawiających się nowych e-kupujących.

Modele biznesowe w polskim e-handlu

E-commerce, zarówno w Polsce, jak i na świecie nie sprowadza się jedynie do sklepów internetowych. Istnieje wiele modeli biznesowych, a dzięki specyfice Internetu możliwe jest nieustanne powstawanie nowych. Obecnie do głównych modeli e-handlu zalicza się:

• aukcje internetowe,
• zakupy grupowe,
• kluby zakupowe,      
• marketplace,
• sklepy internetowe.

Dominującym podmiotem, tworzącym możliwość dokonywania aukcji internetowych jest Allegro.pl. Ten zdecydowany lider na rynku serwisów aukcyjnych skupia małe i średnie e-sklepy, a sam serwis staje się wówczas dla tych sklepów platformą do sprzedaży produktów.

Model e-biznesu, jakim są zakupy grupowe jeszcze do niedawno przeżywał dynamiczny rozkwit, jednakże obecnie portale oferujące możliwość zakupów grupowych często przestają istnieć, ponieważ zainteresowanie tym modelem przez konsumentów wykazuje tendencję spadkową. Nadal istniejące portale w tej kategorii często muszę dokonać znacznej modyfikacji oferowanych usług, aby mogły przetrwać.

Klubowe zakupy uważane są za kolejną ewolucję zakupów grupowych. W ich ramach oferowane są produkty o znacznie wydłużonym okresie dostawy. Dłuższy czas dostawy rekompensuje za to niższa cena niż w przypadku tradycyjnych sklepów internetowych. Możliwość zaoferowania znacznie tańszego produktu związana jest z efektem uzyskiwania korzystniejszych cen zakupu przy kupnie hurtowo większej ilości towaru. Początkowo do zakupów z tych klubach mieli dostęp jedynie wybrani użytkownicy, którzy zostali zaproszeni przez innych członków. Dziś każdy ma możliwość zapisu w takim klubie indywidualnie i bez żadnych dodatkowych barier.

Przedostatnim z wymienionych modeli e-handlu są marketplace, będące podmiotami, dzięki którym możliwe jest zawieranie transakcji, jednakże prezentowana tam oferta pochodzi od innych zewnętrznych podmiotów, którzy prezentują swoje produkty na danej platformie sprzedażowej. Zadaniem marketplace jest głównie prowadzenie marketingu, za pomocą którego zachęca ludzi do przeglądania danej platformy, co może stać się podstawą do zawarcia bezpiecznej transakcji.

Ostatnią, a zarazem najpopularniejszą formą e-biznesu są sklepy internetowe. E-sklepy to serwisy internetowe, które dają możliwość kupowania, a także sprzedawania towarów za pomocą Internetu. Zwykle sklep prowadzony w Internecie jest relacją typu B2C, rzadziej zaś relacją B2B. Taka forma prowadzenie biznesu jest coraz popularniejsza, ze względu na wygodę, zarówno dla sprzedawcy, jak i kupującego oraz na niskie koszty sprzedaży. Częścią składową każdego e-sklepu jest strona internetowa, na której przedstawiona jest oferta przedsiębiorstwa, tak zwany koszyk, który funkcjonuje tak samo jak tradycyjny koszyk sklepowy, odpowiedni formularz, gdzie klient podaje dane niezbędne do realizacji transakcji oraz panel administracyjny, którym posługują się pracownicy e-sklepu. Szacuje się, że w Polsce istnieje od 14 tys. do 22 tys. sklepów internetowych. Liczby tej nie można określić dokładnie, w związku z niezwykle dynamicznym rynkiem, a także z faktem powstawanie coraz to nowych e-sklepów, bądź z ich duplikowaniem lub po prostu likwidowaniem.

W związku z transgranicznością e-biznesu, coraz większe znaczenie zyskują także serwisy zakupowe z za granicy, takie jak na przykład AliExpress czy Amazon. Prowadzący sklep internetowy ma możliwość skorzystania z gotowych oprogramowań służących do obsługi sklepu, bądź może też stworzyć własny system obsługi e-sklepu. Ważne jest prowadzenie także odpowiednich działań marketingowych oraz content marketing’owych, pozwalające na zwiększenie sprzedaży sklepu internetowego, a także sprzyjające budowaniu lojalności wśród klientów.